Dünya fuarlarında Sovyetler Birliği

Geçtiğimiz haftalarda 1920’lerden bu yana dünya fuarlarında yer alan Sovyet pavyonlarına değinmiştik. Dizinin son yazısında Sovyetler Birliği’nin boy gösterdiği son büyük dünya fuarı olarak 1970 Osaka fuarını ve fuarlar çerçevesinde Sovyetler Birliği’nin bıraktığı izi ele alacağız.

[Bilim ve Aydınlanma Akademisi]

1970 Osaka Dünya Fuarı açıldığında daha önceki fuarların aksine uzay araştırmalarında “yarışı ABD kazandı” havası esiyordu. ABD’li astronotların Ay’a ayak basması siyasi olarak kapsamlı biçimde kullanılıyordu.

1967 Montreal Fuarı’ndan büyük başarı ile ayrılan Sovyetler Birliği üç yıl sonra yine büyük bir fuarda dünya kamuoyuna seslenme fırsatını değerlendirmek istiyordu. Geçen üç yılda ABD Ay’a insan indirmeyi başarmış, Varşova Paktı ülkeleri Çekoslovakya’daki müdahale etmiş, Brejnev Doktrini Sovyet dış politikasına hâkim olmaya başlamıştı. Öte yandan emperyalizmin Vietnam’da işlediği suçlar, tüm insanlığın gözleri önüne serilmişti.

Bu siyasi iklimde başlayan fuarın ana teması “İnsanoğlu için Uyum ve İlerleme” olarak belirlenmişti. Toplam 77 ülkenin katıldığı fuarın planını, Marksist bilim insanı ve plancı Uzo Nişiyama ve mimar Kenzo Tange hazırlamıştı.

Sovyet Pavyonu

Sovyet Pavyonu Lenin’in 100. Yaş günü anısına Pavyon 1967 Montreal Fuarı’ndaki pavyonu da tasarlayan Mikhail Posokhin ve ekibi tarafından tasarlanmıştı. Yapı kademeli olarak 20 metreden başlayarak 104 metreye yükseliyor ve tepe noktasında orak çekiç figürü bulunuyordu. Kızıl bayrak şeklinde tasarlanan bina fuarın en büyük yapısıydı. Pavyonun açılışı Lenin’in doğum günü olan 22 Nisan’da gerçekleştirildi.

Düzenlenecek sergiler için bir sanatçılar ve bilim insanlarından oluşan bir komite kurulmuş ve başkanlığına SSCB Sanatlar Akademisi’nden K.I. Rozhdestvensky getirilmişti. Brüksel ve Montreal’de olduğu gibi Sovyet plancıları bilimsel ve teknolojik gelişmeleri olabildiğince göstermeyi hedeflemiş ayrıca olabildiğince çok çeşit ve sayıda tüketici ürünlerine yer vermişti.

Binanın alt katında biri 800 kişilik diğeri 600 kişilik iki büyük sahne bulunuyordu. Buralarda sinema gösterimlerinin yanı sıra konserler, defileler, konferanslar düzenlenmişti. Ayrıca SSCB Sinema ve Fotoğraf Araştırmaları Enstitüsü tarafından hazırlanan ve stereoskopik görüntülerden oluşan üç boyutlu filmlerin gösterimleri yapılmıştı.

Ana sergi salonunda Lenin heykeli ziyaretçileri karşılıyordu. Heykelin etrafında Sovyet yurttaşlarının doğumundan itibaren aldığı eğitimler ve gelişimini gösteren, anaokullarından başlayarak temel eğitim, teknik eğitim ve yükseköğretim kurumları ve programları hakkında bilgiler veren bir sergi bulunuyordu.

Pavyonun ikinci katı kültür ve sanata ayrılmıştı. Edebiyat, resim, müzik gibi farklı alanlardan sanat eserleri sergilenmiş bunların yanı sıra Sovyet Cumhuriyetlerinin el sanatları geniş yer bulmuştu.

Üçüncü katta Sibirya ve Uzak Asya bölgelerinin gelişimi, bu bölgelerden çıkartılan tabii kaynaklar, bu kaynakların işlenmesi ve Sovyet sanayiinin gelişimine katkıları üzerine bir bölüm oluşturulmuştu.

Pavyonun son bölümü ise bilim ve teknolojideki gelişmelere ayrılmıştı. Uzay araçları, nükleer enerjinin barışçıl amaçlarla kullanımına yönelik teknolojiler, modern tıbbi cihaz ve yöntemlere ilişkin bilgiler bu bölümde ilgi çekiyordu. Bu bölümün oldukça yüksek tavanlı olması uzay araçlarının birebir modellerinin yerleştirilmesine olanak vermişti. Ziyaretçiler uzay araçlarına dokunabiliyor, simülatörlerde uzay yolculuğu deneyimi yaşayabiliyordu.

Fuardan Sonra

ABD pavyonunda Ay’a inen Apollo 11’in bir maketi ve Ay’dan getirilen bir taş sergilenmişti. Buna rağmen Sovyet Pavyonu daha çok ilgi gördü ve ziyaretçi çekti. Fuardan sonraki pek çok gazetede Osaka Dünya Fuarı’nın Sovyetler Birliği’nin psikolojik üstünlüğüyle sonuçlandığına dair değerlendirmeler yayınlandı.

EXPO 70, Sovyetler Birliği'nin katıldığı son dünya fuarıydı. Sovyetler Birliği 1974 Spokane, 1975 Okinawa, 1986 Vancouver ve 1988 Brisbane’de düzenlenen görece küçük ve tematik fuarlarda boy gösterse de 1992’ye kadar bir daha büyük ölçekte tam kapsamlı bir Dünya Fuarı düzenlenmedi.

Bitirirken

Dizinin ilk yazısında belirttiğimiz gibi Dünya Fuarları uzun yıllar boyunca tıpkı Olimpiyatlar veya Dünya Kupası gibi uluslararası rekabetin yaşandığı alanlardan biri olmuştu. Sovyetler Birliği de fuarları, Sovyet iktidarının başarılarını dünyaya göstermek ve dünya halklarını sosyalizmle tanıştırmak için bir fırsat olarak kullandı. Sovyet bilim insanları, mühendisler, mimarlar, plancı ve sanatçılar sergilerde görsel-işitsel sunumlara dayanmak yerine maddi nesneler gösterme geleneğini uzun yıllar sürdürdü ve bu alanda büyük bir miras bıraktı.

Büyük bir uluslararası sergi olan 1925 Paris Uluslararası Modern Dekoratif ve Endüstriyel Sanatlar Sergisi'ndeki ilk Sovyet pavyonu, bu özel serginin temasına uygun olarak Ekim Devrimi'ni izleyen yıllarda sanattaki devrimi vurguladı. Sovyet ülkesindeki yaşama dair ipuçları verdi. Ama en önemlisi; Sovyetler Birliği devrimci bir ulus olarak tanındı, eski toplumun kültürü ile bağlarını kopararak geleceğin çağdaş kültürünü inşa ettiği ve mevcut politik düzene meydan okuduğu mesajını verdi.

Paris 1937 Uluslararası Sergisi ve 1939 New York Dünya Fuarı'nda Sovyetler, Faşizmle mücadele ederken diğer yandan beş yıllık planlar altında gerçekleştirilen sanayi atılımlarını ve çağdaşlaşmayı merkeze koymuştu.

İkinci Dünya Savaşı sonrasında Brüksel'deki Expo 58'de Sovyetler, konut ve tüketim mallarına ağırlık vermekle birlikte uzay aracı Sputnik gibi bilimsel ve teknolojik ilerlemenin en gelişkin örneklerini sunmuştu.

Montreal'in Expo 67 ve Osaka's Expo 70'teki Sovyet sergileri ise niteliksel olarak Brüksel'dekine benziyordu, ancak daha yeni görsel-işitsel teknolojilerin kullanımının artmasıyla birlikte sergiler de zenginleşmişti.

Tüm bu fuarların yanı sıra Sovyetler Birliği’nin katıldığı irili ufaklı sergi ve fuarlar düşünüldüğünde, geride bırakılan mirasa bakılarak, Sovyetler Birliği’nin, sosyalizmi ileri bir yaşam biçimi olarak sunmakta, sosyalizm ile insanlığın bilim ve teknolojide yaratabileceği en gelişkin örnekleri göstermekte büyük ölçüde başarıya ulaştığı söylenebilir.

Kaynaklar:

Bureau International des Espositions (https://www.bie-paris.org/site/en/)

Kunimoto, Y. (1970). EXPO'70. Japan Quarterly, 17(1), 79.

Wilson, S. (2012). Exhibiting a new Japan: the Tokyo Olympics of 1964 and Expo'70 in Osaka. Historical Research, 85(227), 159-178.

Urushima, A. Y. F. (2007). Genesis and culmination of Uzô Nishiyama’s proposal of a ‘model core of a future city’for the Expo 70 site (1960‐73). Planning Perspectives, 22(4), 391-416.

Gardner, W. O. (2011). The 1970 Osaka Expo and/as Science Fiction. Review of Japanese Culture and Society, 23, 26-43.