Geçtiğimiz haftalarda dünya fuarlarında yer alan Sovyet pavyonlarının kısaca tarihine, 1925 ve 1937 Paris fuarlarındaki Sovyet pavyonuna değinmiştik. Bu hafta savaşın arifesinde 1939 açılan ve açıkken tüm Avrupa’nın savaşla çalkalanmaya başladığı New York, Dünya Fuarındaki Sovyet pavyonuna mercek tutacağız.

1929 yılından itibaren özellikle ABD’de derinleşen kriz büyük sermayedarları yani açılımlara zorlamıştı. 1930’ların ortasından itibaren ABD sermayesi, kendini kanıtlamak için bir fırsat yaratmaya çabalıyordu.

New York Fuarı Nisan 1939’da açıldığında Franco Diktatörlüğü İspanya’ya hâkim olmuş, Nazi Almanyası Avusturya’yı ilhak etmiş ve Çekoslovakya’nın ilhakı başlamıştı. Fuar bittiğinde ise Dünyayı değiştirecek topyekûn savaş çoktan başlamış olacaktı. Fuar açıkken Ağustos 1939’da Molotov – Ribbentrop paktı imzalanmış, hemen ardından Polonya’nın işgali gerçekleşmişti. Ardından Nazi Almanyası Danimarka, Norveç, Belçika ve Hollanda’yı işgal etmiş, Haziran 1940’da Paris düşmüştü. Nisan 1939’dan Ekim 1940’a kadar uzun süre açık kalan fuar, tarihin çok karmaşık bir aralığına denk gelmişti.

Geniş fuar alanı yedi bölmeye ayrılıyordu bunlar; ülke pavyonlarının olduğu bölüm, iletişim ve yönetsel sistemler bölümü, tüketici ürünleri bölümü, üretim ve dağıtım bölümü, ulaşım ve lojistik bölümü, eğlence bölümü ve yemek bölümüydü. Bölümlendirmeden görüleceği üzere fuar ülkelerin başarılarını sergilediği bir organizasyon olmaktansa ABD sermayesinin kendisini dünyaya tanıttığı bir tanıtım fuarı görünümündeydi.

Fuarda Sovyetler Birliği

New York Dünya Fuarı'nın teması "Yarının Dünyasını İnşa Etmek" idi ve Sovyetler Birliği yarının dünyasını sosyalizm altında inşa ettiğini göstermeyi hedeflemişti.  Sovyetler Birliği Dünya Fuarı’na ülke pavyonunun yanı sıra Kuzey Kutbu’na yapılan keşiflerin yer aldığı bir Arktik Pavyonu ve fuarda yer alan Uluslar Meydanı’nda bir sergi ile katılmıştı.

Sovyet Pavyonu, 1937 Paris Dünya Fuarı’ndaki pavyonu tasarlayan Boris İofan ile Karo Alabian tarafından tasarlanmıştı. Yarı dairesel yapı ve ortasında 180 metre yüksekliğinde bir kaide üzerinde 79 metrelik bir heykel bulunuyordu. Kaidenin üzerinde Sovyetler Birliği’nin işçilerin ve köylülerin sosyalist devleti olduğunu vurgulayan anayasa maddeleri ziyaretçileri karşılıyordu. Kaideyi çevreleyen dairesel yapının ön cephesinde ise Lenin ve Stalin’in rölyefleri bulunuyordu. Cephelerin önünde ise işçi, köylü ve devrimcilerin heykelleri vardı.

Sovyetler Birliği Pavyonu

İç mekânda ziyaretçileri, Sovyet ülkesinin insanlarını gösteren büyük bir duvar resmi karşılıyordu. Ardından Paris’te olağanüstü ilgiyle karşılanan Sovyet endüstriyel kalkınma haritası giriş holünde sergileniyordu. Girişten sonra tasarlanan altı bölümde Sovyetler Birliği’nin ekonomik, sosyal ve kültürel alanda kaydettiği ilerlemeler ele alınmıştı. Bu bölümler: (1) sosyalist emek ve ekonomi, (2) kültür, (3) şehir planlama, (4) ulaştırma ve enerji, (5) bilim, sanat ve edebiyat ve (6) basından oluşuyordu.

Son geniş salonda ise devasa bir duvar resmi vardı. Bu resimde Moskova’ya ilerleyen insanlar ve İofan’ın tasarladığı Sovyetler Sarayı tasvir ediliyordu. Resmin üstüne Stalin’in sözleri yerleştirilmişti:

“Artık tüm sınavları vermiş ve istikrarı dünyanın her köşesindeki devletler tarafından kıskanılacak tam donanımlı ve çok uluslu bir sosyalist devletimiz var!”

Paris’te olduğu gibi pavyonun içi sergiler, modeller, haritalar, sosyalist gerçekçi tablolarla dolup taşıyordu. Ziyaretçilere devrimle birlikte yaşanan toplumsal dönüşümü, okuryazarlığın büyümesini, demiryollarının genişlemesini, kolektifleştirilmiş tarım organizasyonunu, barajların ve kanalların inşasını ve işçilerin kullanabileceği boş zaman ve kültürel fırsatları sunuluyordu.

Ayrıca Üçüncü Beş Yıllık Plan dönemine isabet eden fuarda, ilk iki plan dönemi sonucu Sovyet sanayisinin gelişimini ortaya koyan otomobiller, elektrifikasyon haritaları ve projeler vardı. Ancak kuşkusuz pavyonun en çarpıcı kısmı Moskova Metrosunun Mayakovskaya durağının birebir ölçekte pavyonun içine yerleştirilmesydi! Ziyaretçilere peronda oldukları hissini vermek için aynalar ustaca kullanılmıştı. Ayrıca pavyonda film ve dans gösterimleri de yer alıyordu.

Arktik Bölümü

Fuarda Sovyetler Birliği’nin Kuzey Kutbu’na gerçekleştirdiği seferler ayrı bir yapıda sergilendi. Sovyetler Birliği kutup seferlerini ülkenin bilimsel ve teknolojik açıdan ilerlemesinin önemli bir tezahürü olarak görüyordu.

1937 yılında ilk kez Moskova’dan Vancouver’a ve sonrasında Moskova’dan Kaliforniya’ya kutupların üzerinden (transpolar) uçuşlar gerçekleştirildi. Ayrıca bu uçuşlar sırasında Sovyetler Birliği buzun üzerine güvenli inişler gerçekleştirmeyi başardı. Aynı yıl Kuzey Kutbu’na bir yüzer istasyon kuruldu. 1938 yılında ünlü buzkıran gemisi “Stalin” Kutbu’na ulaştı.

Sovyet kâşifleri, bilim insanları, denizciler, havacılar ve işçiler Kuzey Kutbu'nu bir deniz ve hava yoluna dönüştürmeyi başarmış ve Kuzey Kutup Dairesi'ndeki muazzam alanlarda önemli araştırmalar yapmışlardı, hatta bir kısmını yaşanabilir hale getirmişlerdi. Sovyetler Birliği’nin Arktik Pavyonu da Sovyet mühendisleri ve coğrafyacıları için prestij kaynağı olmuştu.

Fuardan Sonra

New York’ta Sovyet Pavyonu oldukça olumlu karşılandı. Tüm bölümlerden daha fazla ziyaretçi çekerek 16,5 milyon kişi tarafından ziyaret edildi ve tutulan anketlere göre ziyaretçilerin %85’i olumlu görüş bildirdi. Ayrıca New York belediye başkanı Laguardia, açılış seremonisinde Ekim Devrimini anarak ABD’nin de kanlı bir devrimin ürünü olduğunu söylemişti.

1930’lardaki iki büyük fuar Sovyetler Birliği için kuşkusuz büyük başarıydı. Özellikle sosyalist iktidarla birlikte yeni toplumun inşasınının diğer ülkelerde başarıyla temsil edilmesi Sovyetler Birliği’nin uluslararası imajı için önemliydi. Ancak pek çok etkenin ötesinde nesnel koşullar ve dünyadaki siyasi atmosfer Sovyetler Birliği’nin bu çıktılardan faydalanmasına bir ölçüde engel oldu.

Fuarın ilk sezonunu, Ekim 1939’da sona ermesinden sonra ikinci sezonda Sovyetler Birliği Finlandiya ile girişilen savaş nedeniyle New York’a dönmedi. Pavyon ve sergilenen eseler ise sökülüp Moskova’ya geri götürüldü.

Savaştan sonra ise Sovyetler Birliği Fuar alanlarına güçlü bir şekilde dönecek, 1958 Brüksel fuarına Sputnik I ile katılacaktı.

Kaynaklar

• Bureau International des Espositions (https://www.bie-paris.org/site/en/)    

• Ciucci, G. (2018). The Italian, Soviet Union and German pavilions in International Exhibitions 1925-1939. The Italian, Soviet Union and German pavilions in International Exhibitions 1925-1939, 133-165.    

• Udovički-Selb, D. (2012). Facing Hitler’s pavilion: the uses of modernity in the Soviet pavilion at the 1937 Paris International Exhibition. Journal of Contemporary History, 47(1), 13-47.    

• Swift, A. (1998). The Soviet world of tomorrow at the New York World's Fair, 1939. The Russian Review, 57(3), 364-379.    

• Duranti, M. (2006). Utopia, Nostalgia and World War at the 1939-40 New York World’s Fair. Journal of Contemporary History, 41(4), 663-683.