Sovyetler Birliği'nin ilk Nobel ödülü ve Semyonov

Sovyet Bilim İnsanı Nikolay Semyonov kimyasal tepkimelere ilişkin araştırmaları ile 1956 yılında kimya dalında Nobel Ödülü kazandı. Nobel Ödülü alan ilk Sovyet vatandaşı Semyonov sadece bilim insanı değil aktif bir partili ve barış mücadelecisiydi.

Nikolay Semyonov 1917 yılında devrimin hemen öncesinde o zamanki adıyla St. Petersburg üniversitesinden mezun oldu ve Tomsk Üniversitesi’nde çalışmaya başladı. Devrimden sonra araştırma enstitülerinin hızla yayılması ile birlikte Semyonov da Abram Ioffe tarafından davet edildi ve Ioffe’nin başında bulunduğu Fizik ve Mühendislik Enstitüsü’nde çalışmaya başladı. 1928 yılında Leningrad’da profesörlük ünvanı aldı. 1929’sa Sovyet Bilimler Akademisi’ne davet edildi ve 1932’de tam üyeliğe layık görüldü. Sovyet Bilimler Akademisi’nin Kimyasal Fizik Enstitüsü’nde araştırmalar yaptı ve kısa sürede enstitü müdürlüğüne getirildi ve ölümüne kadar bu görevi sürdürdü. Büyük Anayurt Savaşı sırasında Leningrad savunmasına katıldı. Savaşın ertesinde partiye üye oldu ve ölümüne dek parti üyesi olarak kaldı. Kimyasal tepkimeler üzerine araştırmalarının yanı sıra Sovyetler Birliği’nin nükleer programında ve nükleer silahlara karşı barış mücadelesi içinde yer aldı. Ayrıca 1958’de İngiltere’de Royal Society üyeliğine ve 1963’de ABD’de Ulusal Bilimler Akademisi fahri üyeliğine seçildi.

İlk Araştırmaları ve Kimyasal Fizik Enstitüsü

Semyonov’un Nobel Ödülü kazanmasını sağlayan araştırmasının ilk adımları 1920’li yılların sonunda Semyonov gözetiminde Khariton ve Valta’nın araştırmaları ile atılmıştı. İki araştırmacı ışıldama veya lüminesans fenomeni üzerine araştırmalar yapmış, özellikle fosforun etrafındaki oksijen gaz basıncının ışıldama üzerindeki etkilerini incelemişler ve belli bir basıncın altında ışıldamanın kesildiğini fark etmişlerdi. Araştırmanın sonuçları bilim camiasında eleştirildi, özellikle alman bilim insanı Max Bodenstein gözlem ve deney süreçlerini ağır şekilde eleştiren bir yayın yaptı. Bu yayın üzerine Semyonov araştırmaya dâhil oldu.

1930’lu yıllar boyunca Semyonov zincirleme tepkimeler ve ısıl patlama üzerine araştırmalarını hem teorik hem de deneysel olarak sürdürdü. Gelişen Sovyet sanayisinin ihtiyaçları doğrultusunda Kimyasal Fizik Enstitüsü araştırmalarını yanma reaksiyonları üzerine yoğunlaştırmaya başladı. Alev yayılımı, ısıl patlama ve heterojen kataliz üzerine araştırma programları yürütüldü. Yürütülen çalışmalar ikinci dünya savaşı ve sonrasında Sovyetler Birliği’nin askeri sanayisinin gelişiminde önemli rol oynadı.

Savaş Sonrasında Kimyasal Fizik Enstitüsü

Savaş sonrasında Semyonov’un zincirleme tepkimeler üzerine araştırmaları sürdü. Yoğuşuk evredeki serbest oksidasyon reaksiyonları üzerine araştırmaları biyoloji alanında pek çok araştırmanın önünü açtı ve Kimyasal Fizik Enstitüsü’nde biyoloji dalında onkoloji ve radyasyon hastalıkları alanında araştırmalar başladı. 1950’li yıllarda Semyonov araştırmalarını polimerleşme üzerine yoğunlaştırdı ve organik yarı iletkenler ve bunların katalitik etkileri ile ilgili yayınlar yaptı.

Nobel Ödülü

Semyonov yaptığı araştırmalar üzerine iki önemli kitap yayınlamıştı. Bunlardan ilki olan Kimyasal Kinetik ve Kimyasal Reaksiyonlar (1934) Sovyetler Birliği’nde zincirleme tepkimeler üzerine basılan ilk kitaptı. İkinci önemli Kimyasal Kinetik ve Reaktivite (1954) ise dünya çapında kabul gördü ve İngilizce, Almanca ve Çince’ye çevrildi.

Oksidasyon süreçlerinin indüksiyon periyotları ile ilgili geliştirdiği teoriler, moleküler fizik alanındaki çalışmaları, elektron fenomeni, dielektrik parçalanma ve patlama dalgalarının yayılımı üzerine araştırmaları uluslararası ölçekte kabul gördü.

Semyonov kimyasal tepkimeler, yanma süreçleri ve ısıl patlamalar üzerine yaptığı araştırmalar sayesinde 1956 yılında Nobel ödülü aldı.

Son dönem araştırmaları

Semyonov’un araştırmaları Sovyet Nükleer Programı açısından oldukça önemliydi. Semyonov, Sovyetler Birliği’nin nükleer programında pek çok seçkin bilim insanı ile birlikte önemli araştırmalar yürüttü.

Semyonov’un kendi araştırmalarının yanı sıra Kimyasal Fizik Enstitüsü’nde gözetimi altında kimyasal dönüşümler, zincirleme tepkimelerde ortaya çıkan ara ürünler, elektron paramanyetik rezonansı ve elektron spin rezonansı, kimyasal kinetik ve nükleer gama ışınları gibi pek çok alanda araştırmalar yürütüldü.

Ayrıca Semyonov, Ekim Devrimi’nin hemen sonrasında yaygın şekilde kurulan ve örgütlenen araştırma enstitülerinin önemli temsilcilerinden biriydi. Devrimin araştırma enstitülerinin ihtiyaç duyduğu ekipmanlar için ayırdığı fonlar ve teşvik edilen bilimsel dergiler Semyonov ve dönemdaşı pek çok bilim insanının yetişmesine vesile olmuştur.

Kaynaklar

Dainton, F. S. (1990). Nikolai Nikolaevich Semenov, 16 April 1896-25 September 1986.

Van Houten, J. (2002). A Century of Chemical Dynamics Traced through the Nobel Prizes. 1998: Walter Kohn and John Pople. Journal of Chemical Education, 79(11), 1297.

Hargittai, I., & Zasurskaya, L. (2006). Nikolai N. Semenov’s Anniversary. Structural Chemistry, 17(4), 333-335.

Nikolai Nikolaevich Semenov (on the occasion of his seventieth birthday). At Energy 20, 325–327 (1966).