Elektrifikasyon planının 100. yılı -2
2020, Rusya’nın elektrifikasyonu için yapılan GOELRO Planı’nın 100. yılı. Geçtiğimiz hafta plana giden süreci, planın oluşmasını ve Lenin’in plana katkılarını ele almıştık. Bu hafta GOELRO Planının kendisini inceleyeceğiz.
Bilim ve Aydınlanma - Turgut Yıldız
2-7 Şubat 1920’de toplanan Tüm Rusya Merkez Yürütme Komitesinde alınan karar ile Krijijanovski’nin başkanlığında Rusya’nın Elektrifikasyonu için Devlet Komisyonu - GOELRO kuruldu. Başlangıçta iki ay içerisinde bir liste hazırlanarak yapılacak bütüncül bir plan kapsamında devreye alınabilecek elektrik santrallerinin belirlenmesi hedeflenmişti. Ancak GOELRO 10 aylık bir çalışma ile bir plan bölümü değil, elektrifikasyon temelinde 10 yıllık bir ulusal plan hazırlamayı başardı. Ara raporlar ile bölgesel istasyonlarla uzun mesafeli iletim hatlarına ilişkin öneriler paylaşıldı.
GOELRO’nun Aralık 1920’de sunduğu raporda bölgesel santraller ile sanayinin bulunduğu gelişmiş bölgelerin merkezî olarak elektrifikasyonuna ağırlık verilmişti. Planın sunulmasının ardından 1921 yılında kırsal bölgelerde kurulacak küçük ölçekli santraller ile merkezî olmayan, kendi içinde kapalı sistemlere ilişkin faaliyet planları ile kırsal kesimin hızlıca elektriğe kavuşmasına yönelik çalışmalar yapıldı.
GOELRO’nun yaklaşımı
Plan oluşturulurken GOELRO kısa vadeli asgari yapılması gereken işler (Program A) ile uzun vadeli işleri (Program B) ayrı ayrı ele adı. Program A’da acil işler olarak, mevcut tesislerin hızlıca işler hale getirilmesi ve elektrik iletim hatları ile üretilen elektriğin taşınması belirlendi.
Planın ana gövdesini oluşturan Program B’de ise Rusya sekiz coğrafi bölgeye (Kuzey, Merkez, Güney, Urallar, Volga, Kafkaslar, Sibirya ve Türkistan) ayrılarak bölgesel ölçekte santraller ile elektrifikasyonun sağlanması hedeflenmişti. Krjijanovski’ye göre kalkınma için öncelikler bir ekonomik temelin inşasını sağlamak, sanayi çıktılarının artırılması için makine üretimini sağlamak ve yoğun talebin karşılanması için üretiminin artırılması idi.
GOELRO önüne aşılması gereken üç sorun koymuştu;
- Teknolojide dışa bağımlılık
- Ulaştırma ve yakıt krizleri ile bunlara bağlı olarak gıda sorunu
- Yakıt olmadığı için termik santrallerden kaçınma
Kalorifik değeri yüksek kömür üretimi sınırlı olduğundan termik santraller turbadan endüstriyel atıklara kadar ne bulunursa yakar durumdaydı. Bu yüzden GOELRO hidroelektrik santrallerin inşa olanaklarını arıyordu.
Planın detayları
Aralık 1920’de 8. Tüm Rusya Sovyetleri Kongresine 500 sayfalık bir rapor sunuldu. Plan 1930 yılına kadar 10 yıllık bir planı kapsıyordu. Sekiz bölgeye ve ekonomik sektörlere dair ayrı bölümlerden oluşan plan tüm bunları bütüncül bir biçimde ele alan merkezi bir idarenin gerekliliğine de işaret ediyordu.
Planın bölümleri elektrifikasyon ve ekonomi, yakıt, hidrolik enerji, tarım, ulaştırma ve sanayi sektörlerinden oluşuyordu.
Raporda en büyük öncelik yakıt krizinin çözülmesine verilmişti. GOELRO elektrifikasyon için yakıt üretiminin artması, iletim hatlarının inşası, verimi daha yüksek yakıtların kullanılması, sanayinin elektrik üretimi ile koordinasyon içerisinde geliştirilmesi, demiryollarının daha etkin ve verimli kullanımı için öneriler getiriyordu.
Önemli bir nokta olarak hidrolik kaynakların kullanılması ele alınıyor, büyük barajların kurulması planlanıyordu. Hidroelektrik santraller hem elektrik üretiminde kullanılacak hem de alüminyum gibi yeni kaynakların işlenmesinin önünü açacak ve tarımsal faaliyetlere katkı sağlayacaktı.
GOELRO Donets, Merkez ve Ural bölgeleri arasında demiryolları kurulmasının önemine işaret ediyor ve su yollarının taşımacılıkta kullanılmasına dair öneriler getiriyordu.
Sanayide büyüme için ise GOELRO; ürünlerin basitleşmesi ve standartlaşmasını, azami makineleşmeyi, daha bütüncül bir iş bölümü yapılmasını ve büyük üretim birimleri oluşturarak küçük işletmelerin sayısının azaltılmasını öneriyordu.
Ardından sektörel analizlerde her bir kaynak ve sektör ele alınıyordu. Örneğin çimento üretimi ile ilgili bölümde savaştan önce 58 fabrikada yıllık 27 milyon varil üretildiği, kişi başı yıllık 0,1 varil düştüğü (Almanya 0,5 varil ve ABD 1 varil idi), 1930 yılında 50 milyon varil üretime ulaşmak için ilave 100.000 işçiye, 120 MW kurulu güce ve 1 milyar kWh elektriğe ihtiyaç duyulduğu belirtiliyor, en büyük sorunun ithal ekipmanlara olan bağımlılık olduğuna işaret edilerek yerli üretimin imkânları tartışılıyordu.
Tüm sanayi sektörleri için üretimde toplam %80’lik bir artışa ulaşmak için işçi sayısının %20, yakıt tüketiminin %40, elektrik üretiminin ise %70 artması gerektiği söyleniyordu. Bunların yanı sıra makineleşme, rasyonalizasyon ve yoğunlaştırma önlemleriyle sanayide etkinliğin artacağı öngörülüyordu.
Kurulması Planlanan Santraller
Üç ayrı öncelik sırasına göre 112 elektrik santrali kurulması planlanmıştı. 30 yüksek öncelikli santral 1.750 MW kurulu güce sahip olacaktı. Bu savaş öncesi kurulu gücün beş katına tekabül ediyordu.
Kuzey Bölgesi’nin önceliği kendi kaynakları ile sanayi ihtiyacını karşılamaktı. Petrograd sanayisinin dışa bağımlılığına son verilmesi planlanıyordu. Ancak mevcut tesisler ile bu imkânsız görünüyordu. Yakıt olarak turba kullanılması kısa vadede çözüm sağlasa da çıkarma, işleme ve taşıma maliyeti çok yüksekti. Hidroelektrik santrallerin kurulması ise büyük yatırım ve zaman gerektiriyordu. Bu sebeplerle kuzey bölgesinde öncelikle hızlıca termik santrallerin kurulması, hidroelektrik santrallerin tamamlanmasını takiben bu santrallerin ancak pik zamanlarda devreye girmesi öneriliyordu.
Planın en zor kısımlarından biri de maliyetlerin hesaplanmasıydı. GOELRO 10 yıllık dönemde tüm sektörler için toplamda 20 milyar Rublelik bir yatırım hesaplamıştı. Bunun sadece 1,2 milyar rublesi elektrik santralleri idi. 13 milyar Ruble tahıl ve hammadde ithalatı için gerekli görülüyordu. Kalan yaklaşık 6 milyar Ruble ise dış kredi ve imtiyazlar için ayrılmıştı.
Kimileri için bu bir elektrifikasyon (elektrifikatsii) planı değil elektrofiksyon / elektrokurgu (elektrofiktsiia) planıydı.
Planın onaylanması
Plan 22-29 Aralık 1920 tarihlerinde Moskova’da Bolşoy Tiyatrosu’nda toplanan 8. Tüm Rusya Sovyetleri Kongresine sunuldu. Toplantıdan önce bizzat Lenin’in çabalarıyla planın özeti 5000 kopya olarak basıldı ve tiyatronun sahnesine GOELRO Planı’nın detaylarını içeren devasa bir harita asıldı.
Kongrede planı Krijijanovski sundu. Lenin ise kongrede tarihsel “Komünizm, Sovyet iktidarı artı bütün ülkenin elektrifikasyonudur.” konuşmasını gerçekleştirdi.
Konuşmasının devamında ekonomik bir planın önemini vurguluyor ve şöyle diyordu:
“Parti programımız, sadece Partinin programı olarak kalamaz. İktisadi inşamızın bir programına dönüşmek zorundadır, aksi takdirde Parti programı olarak da hiçbir değeri yoktur. Onun ikinci bir Parti programıyla, tüm ekonomimizin restorasyonu ve modem teknik düzeye çıkarılması planıyla tamamlanması gerekir. Bir elektrifikasyon planı olmadan gerçek inşaya geçemeyiz.”
Konuşmasının sonunda Lenin tüm bu üretim birimlerinin aynı zamanda cehaletle mücadelede önemli bir yeri olduğunu hatırlatıyor ve ekliyordu:
“Her fabrikanın, her elektrik santralinin bir aydınlanma ocağına dönüşmesini sağlamalıyız; ve Rusya sımsıkı bir elektrik santralleri ve güçlü teknik kuruluşlar ağıyla kaplandığında, o zaman komünist ekonomik inşamız, geleceğin sosyalist Avrupa ve Asya’sına örnek olacaktır.”
Kongre planı kabul etti ve büyük bir ekonomik gelişimin ilk adımı olarak ilan etti. İlgili devlet organlarına planın tamamlanması ve uygulanması için yetki verdi. Böylelikle elektrifikasyon planı devlet politikası olarak resmileşti ve uzun bir yolculuğun ilk adımı atıldı.
Kaynakça
Carr, E. H. (2005). Bolşevik Devrimi (1917-1923).
Krijijanovski, G.M. (1920). Zadachi elektrifikatsii promyshlennosti, Pravda
Coopersmith, J. (1992). The Electrification of Russia, 1880-1926. Ithaca.
Lenin, V.I. (1921). Integrated Economic Plan, Pravda - https://www.marxists.org/archive/lenin/works/1921/feb/21.htm
Lenin, V.I. (1920) Report On The Work Of The All-Russia Central Executive Committee And The Council Of People’s Commissars Delivered At The First Session Of The All-Russia Central Executive Committee, Seventh Convocation - https://www.marxists.org/archive/lenin/works/1920/feb/02.htm
100 ЛЕТ ГОЭЛРО - http://goelro100.tgc1.ru/
Plachkova, S.G. (2010). Энергетика. История, настоящее и будущее. Книга
https://histrf.ru/biblioteka/b/vsierossiiskiie-siezdy-sovietov,