Balık toplulukları arasında dominantlık gruptaki etkiyi azaltıyor
En güçlü, en büyük ve en saldırgan olmak, gruptaki dominant bireyin özellikleridir. Ancak bu, tüm kararları dominant bireyin verdiği anlamına gelmez.
[BAA- Çevre ve İklim Değişikliği Komisyonu - Feyza Delibalta]
Proceedings of the National Academy of Sciences’da sosyal bir balık olan “çiklit”lerdeki (Astatotilapia burtoni) dominant ve pasif bireylerin gruptaki diğer bireylere etkisi üzerine bir araştırma yayımlandı. Araştırmanın sonucunda dominant bireylerin etkili olmak için gösterdiği baskıcı davranışların, onları sosyallikten uzak kıldığı, bunun sonucunda da pasif bireylerin özellikle karmaşık davranışlarda grup içerisinde daha etkili hale geldiği görüldü.
Deney için katı sosyal hiyerarşilere sahip, dominant erkeklerin kaynakları, bölgeyi ve çevreyi kontrol ettiği bir tür olan çiklit balıkları (Astotilapia burtoni) seçildi. Dominant çiklit erkekler, diğer bireylere göre daha renkli gövdeye sahip, daha saldırgan, sosyal ilişkilerinde merkezi bir rol oynamakta ve kaynakların kontrolüne sahip. Pasif erkeklerin ise kaynaklar üzerinde çok az kontrolleri var veya tamamen kontrolsüzler.
Bu şekilde dominant-pasif iki erkek birey seçildi. Deney rutin sosyal davranışların gözlemlenmesi ve karmaşık sosyal öğrenme görevleri olarak ikiye ayrıldı. Karmaşık sosyal öğrenme görevinde bu iki erkek, bir akvaryuma konuldu ve akvaryuma ışık yansıdığı zaman besinin geleceği öğretildi. İki erkek bireyin de ayrı grupları oluşturuldu, bu balıklar besinin geldiğini anladığında kendi gruplarını uyardılar.
Sonuçta görüldü ki, rutin sosyal davranışlarda diğer bireyleri harekete geçirmekte dominant erkekler daha etkiliyken bireylerin kimi takip edeceği konusunda seçim sahibi oldukları daha karmaşık davranışlarda pasif erkekler etkiliydi.
Dominant erkekler, saldırgan davranışlarından dolayı daha az güvenilir bir bilgi kaynağı haline gelmiş olabilir. Saldırgan davranışların sebebi, genel olarak grup dışarısındaki dominant erkeklerden kaynaklanır. Dominant erkeklerin sürekli saldırgan davranışları, diğer bireylerle arasına mekânsal bir mesafe girmesine sebep olur. Oysa pasif erkekler saldırgan davranışlar göstermediğinden, gruptaki diğer bireylerin ondan kaçması gibi bir durum söz konusu değildir. Deneyde gözlemlenen karmaşık sosyal davranış, bireylerin bir arada hareket etmesini gerektirecek şarta sahip olduğundan, diğer bireyleri bilgilendiren erkeğin onları saldırgan davranışlarıyla kendisinden uzaklaştırmayacak özellikte olması gerekiyor. Bu görevi dominant bir erkek (diğer bireylerin kendisinden uzaklaşmasına sebep olacağından) yapamaz.
Araştırmanın yazarlarından Alex Jordan, "İster hayvan ister insan olsun, birçok toplumda, iktidar mevkilerindeki bireylerin hepsi saldırganlık, korkutma ve zorlama gibi benzer özelliklere sahip." diyor. "Ancak etkili iletişim, yalnızca en yüksek ses değil, çeşitli sesler çıktığında gerçekleşir. Doğal bir sistemden elde ettiğimiz sonuçlar, iktidarın pozisyonlarına alternatif yollarına izin verilmesinin daha güçlü dayanışma, hükümet ve eğitim sistemi yaratmada yararlı olabileceğini gösteriyor." diye ekliyor.
Çiklit balıkları, dominant ve pasif bireylerin çevrelerine karşı ne derecede etkili olduklarına dair önemli bir tablo çiziyor. Dominant olmanın gruptaki en etkili birey olmak anlamına gelmeyeceği, daha az saldırgan ve pasif bireylerin toplulukta özellikle karmaşık durumlarda dominant bireylerden daha etkili olacağını gösteriyor.
Jordan’ın hayvan insan topluluklarını aynı gören çarpık çıkarımının aksine, sınıflı toplumlarda iktidar, dominant bireylerin saldırgan davranışlarından ziyade üretim ilişkileri sonucunda şekilleniyor. Toplumun değil dar bir topluluğun -kapitalist sistemde sermaye sınıfının- çıkarlarını savunan iktidarın sürekliliğini koruması için saldırganlık, korkutma ve zorlamaya başvurması zorunlu. Ancak toplumsal çıkarların yönlendirdiği örgütlü bir toplumda iktidarın tüm bireylerin çıkarını savunması ve tüm seslerin duyulması olanaklı hale gelir.
Kaynaklar:
Fotoğraf: https://www.mpg.de/15142098/dominance-fish-groups
https://www.pnas.org/content/early/2020/07/15/2000158117
https://phys.org/news/2020-07-power-toxic-dominance-groups.html